Edukacja domowa, czyli o tym, że dziecko wcale nie musi chodzić do szkoły

• Obowiązek szkolny i obowiązek nauki – czym są i czym się od siebie różnią?
• Edukacja domowa – na czym polega?
• Edukacja domowa – w jaki sposób, można na nią przejść?
• Edukacja domowa – w jaki sposób, dziecko będzie uzyskiwało promocję do następnej klasy?
• Edukacja domowa – czy zgoda na nauczania domowe, może zostać cofnięta?

Obowiązek szkolny i obowiązek nauki – czym są i czym się od siebie różnią?

Zgodnie z ustawą z dnia 14 grudnia 2016 r. – Prawo oświatowe – obowiązek nauki dotyczy wszystkich dzieci w wieku od 6 lat, do ukończenia 18 roku życia. Dziecko w wieku 6 lat obowiązane jest odbyć roczne przygotowanie przedszkolne w przedszkolu, oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej lub w innej formie wychowania przedszkolnego. Obowiązek szkolny rozpoczyna się natomiast wraz z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko skończy 7 lat, oraz trwa do ukończenia przez nie szkoły podstawowej, nie dłużej jednak niż do ukończenia 18 roku życia.

Obowiązek nauki – co do zasady – jest zatem spełniany przez dziecko w przedszkolu, oddziale przedszkolnym w szkole podstawowej lub w innej formie wychowania przedszkolnego, a następnie – w szkole podstawowej i szkole ponadpodstawowej lub w formie przygotowania zawodowego u pracodawcy.

Obowiązek szkolny – ogranicza się natomiast do okresu spędzonego w szkole podstawowej, a zatem – co do zasady – jest on spełniany przez dzieci poprzez uczęszczanie – właśnie do szkoły podstawowej. Uczeń, który nie otrzymuje promocji do następnej klasy na etapie szkoły podstawowej – w związku z obowiązkiem nauki do 18 roku życia – będzie musiał do niej uczęszczać tak długo, aż osiągnie ww. wiek.

Obowiązek nauki, jak i obowiązek szkolny – co do zasady – są zatem wypełniane przez dziecko poprzez uczęszczanie odpowiednio do – przedszkola, szkoły podstawowej oraz szkoły ponadpodstawowej. Mogą to być przy tym zarówno szkoły publiczne, jak i niepubliczne. Na wniosek rodziców, za zgodą dyrektora danej placówki, do której dziecko zostało przyjęte lub do której uczęszcza, istnieje jednak również możliwość wypełniania powyższych obowiązków (tj. obowiązku nauki, jak i obowiązku szkolnego) poza szkołą (i odpowiednio – przedszkolem).

Edukacja domowa – na czym polega?

Edukacja domowa (z ang. homeschooling) polega na spełnianiu obowiązku:

• rocznego przygotowania przedszkolnego – poza przedszkolem, oddziałem przedszkolnym w szkole podstawowej lub inną formą wychowania przedszkolnego i odpowiednio
• obowiązku szkolnego (lub obowiązku nauki) – poza szkołą.

Wobec rodzica lub opiekuna prawnego dziecka, który przejmie na siebie obowiązek nauczania dziecka nie zostały przy tym zdefiniowane żadne specjalne wymagania w zakresie posiadanego wykształcenia czy doświadczenia w nauczaniu domowym. Nie oznacza to jednak, że przebieg procesu edukacji dziecka, nie będzie w żaden sposób nadzorowany. Dziecko realizujące obowiązek szkolny lub obowiązek nauki w ramach edukacji domowej, objęte jest bowiem obowiązkiem przystępowania do corocznych egzaminów klasyfikacyjnych, z zakresu podstawy programowej obowiązującej na danym etapie edukacyjnym, od których wyniku zależeć będzie uzyskanie rocznych ocen klasyfikacyjnych z poszczególnych przedmiotów, promocja do następnej klasy (i możliwość kontynuowania edukacji domowej). Egzaminy te, realizowane są przez szkołę, której dyrektor zezwolił na spełnianie obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki poza szkołą.

W praktyce – edukacja domowa, zazwyczaj polega na tym, że jest ona realizowana w szkołach, które są „przyjazne” takiej formie edukacji i które wspomagają rodziców lub opiekunów prawnych dzieci w procesie kształcenia dziecka (dostarczając im niezbędnych materiałów edukacyjnych i koordynując cały proces nauczania, z uwzględnieniem podstawy programowej obowiązującej na danym etapie edukacyjnym), organizując przy tym również dodatkowe, stacjonarne zajęcia edukacyjne, wycieczki czy inne wydarzenia dedykowane uczniom w nauczaniu domowym.

Jeżeli jednak trafi się na mniej „przyjazną” (tej formie nauczania) szkołę – warto mieć świadomość, że określone prawa uczniów w edukacji domowej, zostały również zagwarantowane wprost w ustawie – Prawo oświatowe. I tak – uczeń spełniający obowiązek szkolny lub obowiązek nauki poza szkołą (a także rodzic tego ucznia) – ma prawo korzystać ze wsparcia szkoły, której dyrektor wydał zezwolenie na nauczanie domowe i które obejmuje:

• prawo uczestniczenia w szkole w:
• • dodatkowych zajęciach edukacyjnych (takich jak m.in. zajęcia z języka obcego innego niż język obcy nauczany w ramach obowiązkowych zajęć edukacyjnych),
  • zajęciach rewalidacyjnych dla uczniów niepełnosprawnych,
  • zajęciach prowadzonych w ramach pomocy psychologiczno-pedagogicznej,
  • zajęciach rozwijających zainteresowania i uzdolnienia uczniów oraz
  • zajęciach z zakresu doradztwa zawodowego,
• zapewnienie dostępu do podręczników, materiałów edukacyjnych i materiałów ćwiczeniowych oraz do pomocy dydaktycznych służących realizacji podstawy programowej znajdujących się w zasobach szkoły, jak również
• prawo do udziału w konsultacjach umożliwiających przygotowanie do rocznych egzaminów klasyfikacyjnych.

Z danych dostarczonych przez Ministerstwo Edukacji Narodowej, w zakresie liczby uczniów w nauczaniu domowym poszczególnych latach, wynika, że edukacja domowa – z roku na rok – coraz bardziej zyskuje w Polsce na popularności. W roku szkolnym 2020/2021 – obowiązek szkolny, w tej formie, realizowało tylko 12 060 uczniów. W roku szkolnym 2021/2022 – było to już 19 427 uczniów, w roku szkolnym 2022/2023 – 30 347 uczniów, a w roku szkolnym 2023/2024 – aż 51 163 uczniów (czyli o 40 proc. więcej, niż w roku poprzedzającym).1

Edukacja domowa – w jaki sposób, można na nią przejść?

Celem realizacji obowiązku rocznego przygotowania przedszkolnego oraz obowiązku szkolnego (lub obowiązku nauki) w formie edukacji domowej – wbrew pozorom – w pierwszej kolejności, należy zapisać dziecko do publicznego lub niepublicznego przedszkola, szkoły podstawowej lub odpowiednio – szkoły ponadpodstawowej (warto przy tym wybrać taką placówkę, która jest „przyjazna” edukacji domowej).

Następnie – zgodnie z art. 37 ustawy z dnia 14.12.2016 r. – Prawo oświatowe – rodzic lub opiekun prawny dziecka – powinien wystąpić do dyrektora przedszkola lub odpowiednio – szkoły z wnioskiem o zezwolenie na edukację domową dziecka, do którego należy załączyć:

1. oświadczenie rodziców o zapewnieniu dziecku warunków umożliwiających realizację podstawy programowej obowiązującej na danym etapie edukacyjnym oraz
2. zobowiązanie rodziców do przystępowania przez dziecko, w każdym roku szkolnym, do tzw. rocznych egzaminów klasyfikacyjnych.

Zobowiązania, o którym mowa w pkt 2 powyżej, nie trzeba załączać do ww. wniosku o zezwolenie na edukację domową, w przypadku dzieci i młodzieży posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydane ze względu na niepełnosprawność intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym.

Z wnioskiem takim, można wystąpić przed rozpoczęciem roku szkolnego albo w dowolnym jego momencie, a dyrektor placówki ma 30 dni na wydanie decyzji. Jeżeli dyrektor nie wyrazi zgody na edukację domową – od jego decyzji, służy odwołanie do kuratora oświaty, w terminie miesiąca od otrzymania odmownej decyzji dyrektora szkoły.

Edukacja domowa – w jaki sposób, dziecko będzie uzyskiwało promocję do następnej klasy?

Uczeń realizujący obowiązek szkolny lub obowiązek nauki poza szkołą (tj. w ramach edukacji domowej) – zobowiązany jest do przystępowania do corocznych egzaminów klasyfikacyjnych z zakresu podstawy programowej obowiązującej na danym etapie edukacyjnym, na podstawie wyniku których uzyskuje roczne oceny klasyfikacyjne z poszczególnych przedmiotów (i promocję do następnej klasy).

Egzaminy klasyfikacyjne są przeprowadzane przez szkołę, której dyrektor zezwolił na spełnianie obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki poza szkołą. Dlatego warto, aby szkoła do której zapisane jest dziecko w nauczaniu domowym, była „przyjazna” takiej formie edukacji, ponieważ wówczas – jest ona lepiej przygotowana (choćby pod względem organizacyjnym) do przeprowadzania takich egzaminów.

Zgodnie z art. 44l ustawy z dnia 7.09.1991 o systemie oświaty – egzamin klasyfikacyjny dla ucznia w edukacji domowej, przeprowadzany jest przez komisję powołaną przez dyrektora szkoły, nie później niż w dniu poprzedzającym dzień zakończenia rocznych zajęć dydaktyczno-wychowawczych. Szkoła zobowiązana jest uzgodnić z uczniem i jego rodzicami konkretny termin egzaminu. Uczniowi, który z przyczyn usprawiedliwionych nie przystąpił do egzaminu w ww., ustalonym terminie – dyrektor szkoły wyznacza inny, dodatkowy termin egzaminu.

Do egzaminów klasyfikacyjnych nie muszą przystępować wyłącznie dzieci realizujące roczne przygotowanie przedszkolne. Obowiązek ten, rozpoczyna się dopiero od pierwszej klasy szkoły podstawowej.

Pozytywny wynik ww. egzaminów stanowi niezbędny warunek dla uzyskania przez dziecko promocji do następnej klasy oraz dla możliwości kontynuowania przez nie, w następnym roku szkolnym, edukacji w formie nauczania domowego. Uczeń realizujący obowiązek szkolny w ramach edukacji domowej, nie otrzymuje ocen śródrocznych, ani oceny z zachowania.

Edukacja domowa – czy zgoda na nauczania domowe, może zostać cofnięta?

W art. 37 ust. 8 ustawy – Prawo oświatowe, zostały przewidziane trzy przypadki, w których wydana przez dyrektora szkoły zgoda na edukację domową, może zostać cofnięta. Zgodnie z powyższym, może to nastąpić:

1. na wniosek rodziców,
2. jeżeli uczeń, z przyczyn nieusprawiedliwionych, nie przystąpił do rocznych egzaminów klasyfikacyjnych albo nie zaliczył rocznych egzaminów klasyfikacyjnych oraz
3. w razie wydania zezwolenia z naruszeniem prawa.

Sprawdź »> Dziennik Gazeta Prawna - subskrypcja cyfrowa

¹ https://dane.gov.pl/pl/dataset/1963,nauczanie-domowe

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 14.12.2016 r. – Prawo oświatowe (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 737 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 7.09.1991 r. o systemie oświaty (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 750 z późn. zm.)